W dniu 01 stycznia 2016 roku wchodzi w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015.1830).
Na mocy tej nowelizacji zostały zrewolucjonizowane regulacje dotyczące odsetek ustawowych i maksymalnych.
autor: radca prawny Alicja Podruczna
Dotychczasowe przepisy kodeksu cywilnego przewidywały dwie kategorie odsetek – odsetki od należności nieprzeterminowanych (art. 359 KC) oraz odsetki za opóźnienie (art. 481 KC), przy czym w obu przypadkach wysokość odsetek była jednakowa.
Odsetki od należności nieprzeterminowanych, dotyczyły sytuacji, gdy z treści czynności prawnej, orzeczenia lub ustawy wynika, że suma pieniężna jest oprocentowana, mimo że nie nadszedł termin płatności (jest niewymagalna). Najczęstszym przykładem takiej sytuacji są odsetki związane z umową pożyczki i kredytu. Dotychczas regulacje KC przewidywały, że w razie nieuregulowania wprost wysokości stopy procentowej w treści czynności, należały się odsetki ustawowe
w wysokości wynikającej rozporządzenia Rady Ministrów. W okresie od 23.12.2014 do dnia dzisiejszego odsetki kształtowały się na poziomie 8% w skali roku, poprzednio od 15.12.2008 do 22.12.2014 wynosiły 13% w skali roku.
Przepisy regulowały także maksymalną wysokość odsetek umownych, co miało na celu ochronę dłużników przed nadmiernym obciążeniem. W razie zastrzeżenia w umowie odsetek w wysokości wyższej niż maksymalne, ulegały one ograniczeniu z mocy ustawy do poziomu odsetek maksymalnych. Wysokość odsetek maksymalnych była dotychczas skorelowana bezpośrednio z wysokością kredytu lombardowego NBP i stanowiła czterokrotność tego wskaźnika. W okresie od 05.03.2015 r. do dnia dzisiejszego odsetki maksymalne wynosiły 10%, a od 09.10.2014 r. do 4.03.2015 r. wynosiły 12% rocznie. Istotnym jest przy tym, że w okresie od 09.10.2014 roku do 22.12.2014 roku powstała kuriozalna sytuacja, w której odsetki maksymalne (12% rocznie) były niższe od odsetek ustawowych (13%).
W celu uniknięcia podobnej sytuacji w przyszłości ustawodawca wprowadził system, dzięki któremu wysokość odsetek maksymalnych jest bezpośrednio związana
z wysokością odsetek ustawowych. Od 01 stycznia 2016 roku odsetki ustawowe będą miały charakter zmienny, zależny od wysokości stopy referencyjnej NBP i będą równe tej stopie powiększonej o 3,5%. Na dzień dzisiejszy odsetki ustawowe ustalone zgodnie z powyższą metodą wynosiłyby 5%.
Zgodnie z nowelizacją Odsetki maksymalne od należności pieniężnych nieprzeterminowanych nie będą mogły przekroczyć wysokości odsetek ustawowych powiększonych dwukrotnie, czyli na dzień dzisiejszy wynosiłyby 10%. Stopa ta jest o tyle istotna, że będzie maksymalną stopą procentową mającą zastosowanie do umów pożyczek i kredytów w tym bankowych. Z danych statystycznych publikowanych przez NBP w zakresie oprocentowania stosowanego przez banki, średnie oprocentowanie kredytu konsumpcyjnego udzielanego gospodarstwom domowym wynosiło w październiku 2015 roku - 8,6% w skali roku. Oznacza to, że
te produkty średnio są na poziomie zbliżonym do maksymalnego obciążenia oprocentowaniem umownym.
Analogiczne regulacje zostały wprowadzone w zakresie odsetek za opóźnienie (czyli od należności przeterminowanych). Dotychczas wysokość odsetek za opóźnienie kształtowała się identycznie jak w przypadku odsetek za wierzytelności nieprzeterminowane, czyli w razie braku umowy należne były odsetki ustawowe regulowane rozporządzeniem Rady Ministrów, chyba że zastrzeżono odsetki umowne w wyższej wysokości, jednak nie wyższe od odsetek maksymalnych wynoszących czterokrotność stawki kredytu lombardowego NBP. Sytuacja ta była daleka od idealnej, gdyż nie różnicowała w żadnym stopniu obciążeń związanych
z odsetkami w zależności od terminowości regulowania zobowiązań przez dłużników.
Od 01 stycznia 2016 roku zostanie wprowadzony nowy sposób obliczania odsetek ustawowych za opóźnienie. Odsetki ustawowe w tym przypadku będą wyższe od odsetek od należności nieprzeterminowanych i będą równe stopie referencyjnej NBP powiększonej o 5,5%. Na dzień dzisiejszy odsetki ustawowe za opóźnienie wynosiłyby 7% (czyli o 2% więcej niż odsetki ustawowe za zobowiązania nieprzeterminowane).
Ustalono także nowy sposób obliczania odsetek maksymalnych za opóźnienie, które będą równe dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, co oznacza, że gdyby były ustalane według dzisiejszych wskaźników wynosiłyby 14%.
Ustawa ma na celu uniknięcie w przyszłości sytuacji, w których ze względu na brak korelacji działań NBP z działaniami Rady Ministrów odsetki maksymalne będą niższe od odsetek ustawowych (jak miało to miejsce w okresie od 09.10.2014 roku do 22.12.2014 roku). Dodatkowo różnicują sytuację dłużników ze względu na terminowość regulowania przez niech zobowiązań, co należy ocenić pozytywnie.
Ustawa wprowadza także zmiany w szeregu innych ustaw. W miejscach, w których dotychczas mowa była o odsetkach ustawowych, wprowadzono dwie kategorie – odsetek ustawowych oraz odsetek ustawowych za opóźnienie (zgodnie
z rozróżnieniem ustanowionym w KC).
Niestety w przepisach przejściowych zabrakło regulacji odnoszących się do dotychczas wydanych wyroków, w których od zasądzonej sumy nalicza się odsetki ustawowe. Zgodnie z nowymi regulacjami odsetki ustawowe (za należności nieprzeterminowane) ulegną znacznemu obniżeniu w stosunku do dzisiejszej ich wysokości (z aktualnych 8% do 5% od 01 stycznia 2015 roku). Niewątpliwie wierzytelności objęte tytułem wykonawczym powinny korzystać z podwyższonej stawki odsetek właściwej dla zobowiązań przeterminowanych. Niestety ze względu na wyraźne rozróżnienie w treści przepisów odsetek ustawowych od odsetek ustawowych za opóźnienie i oczywistego braku takich rozróżnień
w dotychczasowych wyrokach, wierzyciele którzy uzyskali tytuł wykonawczy przed wejściem z życie ustawy będą pokrzywdzeni. Ma to szczególne znaczenie przy dużych wierzytelnościach, których egzekucja będzie trwała przez dłuższy okres po dniu 01.01.2016 roku.
Powyższe należy uznać za niedopatrzenie ustawodawcy i pozostaje mieć nadzieję, że kwestia ta zostanie skorygowana jeszcze przed wejściem w życie ustawy.
Na marginesie należy wskazać, że powyżej komentowana ustawa uchyla zmiany
w zakresie odsetek maksymalnych mające wejść w życie w marcu 2016 roku (vide ustawa o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw z dnia 10 września 2015 roku (Dz. U. 2015.1357)). Regulacja ta przewidywała wzrost odsetek maksymalnych z dotychczasowej czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP do sześciokrotności tej stopy. Zmiany nie zdążyły jednak wejść w życie (planowane wprowadzenie na marzec 2016 roku), gdyż zostały uchylone ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw.
